GÜLSƏFA LAYİŞOVA: "ANA DİLİMİZ - VARLİĞİMİZDİR!.."

Akademik
Mədəd Çobanovun
əziz xatirəsinə
həsr olunmuş
II İnşa müsabiqəsi üçün

İnsanın varlığına mənəvi qüvvə verən, onun kimliyini formalaşdıran, keçmişi ilə gələcəyi arasında körpü quran bir məfhum var: ana dili. Bu sadəcə sözlərin cəmi deyil – bu, xalqın ürəyinin səsi, tarixinin yazısı, kökünün nişanəsi, mədəniyyətinin daşıyıcısıdır. Ana dili olmayan xalq sanki kökü torpaqdan qopmuş bir ağac kimidir – bir müddət yaşasa da, sonra solub yox olmağa məhkumdur. Elə bu səbəbdən də deyilir: "Ana dilimiz – varlığımızdır!.."
Hər bir insan ilk dəfə ana laylasını, nənə nağılını, ata nəsihətini öz ana dilində eşidir. Ana dili insanın ilk nəfəsi, ilk gülüşü, ilk hissidir. Ana dilində danışmaq insanın ruhuna rahatlıq, qəlbinə doğmalıq gətirir. Bu dildə gülürük, ağlayırıq, sevirik, nifrət edirik – yəni bu dil bizik! Onu sevmək, qorumaq, inkişaf etdirmək yalnız müəllimlərin, yazıçıların deyil, hər bir insanın borcudur.

Tarix boyu çoxsaylı dillər yaranmış və yox olmuşdur. Tarix sübut edir ki, dili qorunmayan xalq zamanla ya assimilyasiyaya uğrayıb, ya da tamamən tarix səhnəsindən silinib. Çünki dil sadəcə ünsiyyət vasitəsi deyil – o, xalqın daxili aləminin, milli düşüncəsinin, mənəvi irsinin daşıyıcısıdır. Dil vasitəsilə nəsillər arasında əlaqə qurulur, əcdadlarımızın bizə ötürdüyü irs gələcəyə daşınır.
Azərbaycan dili də əsrlərin sınağından keçmiş, çətin dövrlər yaşamış bir dildir. Tariximizin elə dövrləri olub ki, ana dilimiz sıxışdırılıb, məktəblərdə tədrisi qadağan olunub, rəsmi idarələrdə istifadə edilməyib. Amma xalqımız heç vaxt öz dilindən imtina etməyib, onu könlündə yaşadıb, laylalarında, bayatılarında, nağıllarında qoruyub. Bu gün Azərbaycan dili müstəqil dövlətimizin rəsmi dili, qürur mənbəyimizdir. Ulu öndər Heydər Əliyevin də dediyi kimi: “Hər bir xalq üçün onun milli-mənəvi dəyərləri içərisində dili xüsusi yer tutur. Azərbaycan dili bizim milli sərvətimizdir.”
Azərbaycan dili zəngin söz ehtiyatına, dərin mənalı ifadələrə, incə bədii imkanlara malik bir dildir. Bu dilin ahəngi, melodiyası, səlisliyi onu digərlərindən fərqləndirir. Nizami, Xəqani, Füzuli, Nəsimi kimi böyük söz ustadları bu dildə elə möhtəşəm əsərlər yaratmışlar ki, onların fikirləri yüz illərdir ki, yaşayır və hələ də insanlara təsir edir. Bu da sübut edir ki, ana dili ölümsüzdür – əgər onu yaşadan insanlar varsa.
Təəssüf ki, bu gün bəzi insanlar, xüsusilə gənclər arasında xarici dillərə meyil artmışdır. Sosial şəbəkələrdə, gündəlik həyatda çox vaxt əcnəbi sözlərdən istifadə olunur, bəzi gənclər ana dilində sərbəst danışmaqda çətinlik çəkir. Əlbəttə, xarici dil bilmək vacibdir, bu, inkişaf üçün əhəmiyyətlidir. Ancaq heç bir dil ana dilindən üstün ola bilməz. Ana dilinə biganə yanaşmaq – öz keçmişinə, kökünə, hətta valideynlərinə hörmətsizlikdir. Biz öz dilimizi nə qədər yaxşı bilsək, o qədər də digər dilləri rahat öyrənə bilərik. Amma əgər ana dilimizi unutsaq, özümüzü də unudarıq.
Əgər bir insan öz fikrini ana dilində sərbəst ifadə edə bilmirsə, bu, artıq mənəvi zəiflik əlamətidir. Hər kəs öz dilində şeir yazmasa da, öz dilini şeir kimi sevməlidir. Öz dilində roman yazmasa da, öz dilini roman kimi oxumalıdır. Öz dilində mahnı bəstələməsə də, öz dilini ürəyində bir nəğmə kimi daşımalıdır.
Unutmayaq ki, bizdən sonra gələn nəsillər ana dilini bizdən öyrənəcək. Əgər biz dili pozub, qarışıq danışsaq, gələcək nəsillər təmiz, saf Azərbaycan dilini haradan öyrənsin? Valideynlər evdə, müəllimlər məktəbdə, cəmiyyət isə ümumilikdə hər yerdə ana dilinin qorunmasına xidmət etməlidir. Dilimizə qayğı göstərmək – sadəcə yazıçı olmaq deyil, gündəlik həyatımızda onu düzgün danışmaq, təmiz saxlamaq, hörmət etməkdir.
Bəzən düşünürəm: əgər insan danışa bilməsə, fikirlərini ifadə edə bilməsə, necə yaşayar? Əgər danışsa da, doğma dilində yox, yad bir dildə danışsa, bu onun ruhuna uyğun gələrmi? Ana dili bizim ruhumuzun səsi, düşüncəmizin aynasıdır.Başqa dildə danışmaq olar, amma yalnız ana dili insanın qəlbinə toxuna bilir. Hər bir söz, hər bir ifadə, deyim və atalar sözü yalnız ana dilində olduğu kimi duyğulu və təsirli olur. Məsələn, “Ana kimi yar olmaz” ifadəsini başqa bir dildə eyni hisslə demək mümkün deyil. Çünki bu cümlə həm sadədir, həm də dərin mənalı. Onu duymaq üçün ana dili gərəkdir, o duyğunu yaşamaq üçün isə qəlbində o dilə məhəbbət gərəkdir.
Ana dili təkcə bir dil deyil – o həm də xalqın tarixi yaddaşıdır. Bu dilin hər kəlməsi yüz illərin yaddaşından süzülüb gəlmişdir. Hər bir söz, sanki minilliklərin sükutunda formalaşmışdır. Bizim ana dilimizdə elə sözlər var ki, onların tək bir mənası yox, həm də tarixçəsi, obrazı və hissi var. Məsələn, “Vətən” deyəndə yalnız bir coğrafi ərazi deyil, həm də əcdadlarımızın uyuduğu torpaq, döyüşlərdə can verilmiş dağlar, qəlbi Azərbaycanla döyünən insanlar göz önünə gəlir. Ana dilində bu söz həm müqəddəs, həm əziz, həm də doğmadır. Bu hissi başqa bir dildə ifadə etmək mümkün deyil. Çünki bu hisslər yalnız ana dilinin qəlbində doğulur.
Uşaqlıqda eşitdiyimiz nağıllar, laylalar, tapmacalar, bayatılar – hamısı bizi ana dilinə bağlayan görünməz ipdir. Ana laylası körpəyə rahatlıq və sevgi hissi bəxş edir. Uşağın ilk öyrəndiyi sözlər onun milli kimliyinin ilk təməl daşlarıdır. Əgər bir xalq öz uşaqlarını ana dilində tərbiyə etmirsə, demək, o, gələcəyini yadlaşmağa məhkum edir. Əgər biz istəyiriksə ki, Azərbaycan gələcəkdə də Azərbaycan olaraq qalsın, bu torpaqda Azərbaycan dili yaşasın, o zaman bu dili qorumaq üçün əlimizdən gələni etməliyik.
Müasir dövrdə texnologiyanın, internetin, sosial şəbəkələrin inkişafı, dünya dillərinin geniş yayılması bəzən ana dilini kölgədə qoyur. İnsanlar xarici dilləri öyrənmək, onlarla ünsiyyət qurmaq istəyirlər. Bu, təbii və vacib bir ehtiyacdır. Ancaq burada incə bir xətt var: başqa dilləri öyrənmək – öz dilini unutmaq demək deyil. Əsl ziyalı, savadlı insan odur ki, həm öz ana dilini bilir, həm də digər dilləri. Ana dilini bilmədən başqa dilə üstünlük vermək, öz kökünü inkar etmək deməkdir.
Bəzən görürük ki, bəzi insanlar qəsdən ana dilində danışmaqdan çəkinirlər. Onlar sanki ana dillərində danışmağı "aşağı səviyyəli" hesab edirlər. Halbuki bu, ən böyük düşüncə yanlışlığıdır. Ən möhtəşəm əsərlər, şeirlər, romanlar ana dilində yazılıb. Ən böyük alimlər, yazıçılar, filosoflar öz düşüncələrini məhz ana dillərində ifadə etmişlər. Ana dilinə sevgi – özünə hörmətdir, xalqına sadiqlikdir, tarixinə bağlılıqdır.
Azərbaycan dili həm də birliyimizin rəmzidir. Dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlını birləşdirən bir güc var – bu, ana dilidir. Ana dili bizi uzaqlardan da birləşdirir, qəlblərimizi bir edir. İstər Bakıda, istər Təbrizdə, istər Gəncədə, istər Borçalıda yaşayaq – əgər ana dilimiz eynidirsə, demək, ruhumuz da eynidir. Bu ruhu qorumaq – millət olaraq güclü qalmağın yeganə yoludur.
Unutmayaq ki, dilin gələcəyi bizim əlimizdədir. Bu dilə necə münasibət bəsləyiriksə, gələcək nəsil də onu o cür qarşılayacaq. Əgər biz bu dili sevərək danışsaq, övladlarımıza da bu sevgini ötürsək, onda Azərbaycan dili əsrlərlə yaşayacaq. Əgər onu qorxaq, laqeyd yanaşsaq – o zaman tarix bizə bu etinasızlığın cavabını verəcək. Əslində, bu dilə münasibətimiz – özümüzə münasibətimizdir.

Son olaraq demək istəyirəm ki, ana dilimiz bizim varlığımızdır, kimliyimizdir, milli pasportumuzdur. O, bizim tariximizdir, bu günümüzdür, gələcəyimizdir. Dilimizi qorumaq – vətənimizi qorumaq qədər müqəddəs bir vəzifədir. Varlığımızın səsi olan bu dilə sahib çıxaq, onu sevək, ona dəyər verək. Çünki ana dilimiz yaşadıqca – biz də yaşayırıq!..


GÜLSƏFA LAYİŞOVA
Gürcüstan
Marneuli rayonu,
Sadaxli kəndindəki
1 saylı məktəbin
9-b sinif şagirdi

Fənn müəllimi:
Ellada ismayilova

ZiM.Az


.