ŞƏMSİYYƏ KƏRIMOVANIN ŞƏRƏFLİ ÖMÜR YOLU VƏ YARADICILIQ UĞURLARI

Azərbaycan mətbuatının inkişafında və peşəkar jurnalistika prinsiplərinin təbliğində xüsusi yeri olan simalardan biri də Əməkdar jurnalist Şəmsiyyə Musa qızı Kərimovadır. Hər bir peşəkar qələm sahibinin həyat yolu eyni zamanda cəmiyyətin güzgüsü olduğundan, Ş.Kərimovanın fəaliyyətini də Azərbaycanın müstəqillik dövrü mediasının formalaşmasının bariz nümunəsi hesab etmək olar.
Şəmsiyyə Kərimova 24 noyabr 1955-ci ildə Azərbaycanın qədim və gözəl bölgələrindən olan Tovuz rayonunda dünyaya göz açıb. Mətbuata, sözə olan erkən maraq onu birbaşa bu sahəyə yönəldib. Azərbaycanın ən yüksək ali təhsil ocaqlarından olan Azərbaycan Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsində fundamental biliklər qazanaraq peşəsinin nəzəri əsaslarını dərindən mənimsəyib.
O, jurnalist fəaliyyətinə orta məktəb illərində - keçmiş Sovet İttifaqının mətbuat orqanlarının ciddi senzura və ideoloji nəzarət altında olduğu bir zamanda başlayıb. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra yaranan yeni media mühiti onun gücünü, potensialını tam üzə çıxarıb.
Şəmsiyyə Kərimovanın yaradıcılığının əsasını sosial məsuliyyətli jurnalistika təşkil edir. Onun fəaliyyəti sadəcə, xəbər çatdırmaqdan ibarət olmayıb, daha çox cəmiyyətdəki problemlərin, xüsusən də həssas təbəqələrin qayğılarının önə çıxarılmasına yönəlib.

Şəmsiyyə Kərimovanın qələmi qeyri-rəsmi olaraq, cəmiyyətdəki ehtiyac və aclıq, sonu görünməyən iztirab və məşəqqətlərin olduğu qaranlıq güzəranı işıqlandırmağa yönəlmişdir. Bu isə onun Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti ilə həmtəsisçi və baş redaktoru olduğu "Yeni təfəkkür" qəzetinin missiyasında öz əksini tapır.
"Yeni təfəkkür" qəzeti Ş.Kərimovanın karyerasında mühüm mərhələdir. Bu nəşr, sadəcə, bir qəzet deyil, eyni zamanda Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti kimi mühüm bir humanitar təşkilatla həmtəsisçi olması ilə öz ictimai missiyasını dərindən təsdiqləyir. Baş redaktor olaraq o, söz azadlığı prinsiplərini qorumaqla yanaşı, qəzetin humanitar və maarifləndirici ruhunu qoruyub saxlayır.
"Yeni təfəkkür" qəzetinin Azərbaycanda ən böyük humanitar təşkilatlardan biri ilə əməkdaşlığı, Ş.Kərimovanın redaktorluq mövqeyinin həm də humanitar yükünü göstərir. O, bu platformadan istifadə edərək, maddı ehtiyaclar, təhsil problemləri, Qarabağ həqiqətləri və digər sosial mövzulara dair yazıları ilə cəmiyyətə real texnoloji və mədəni zəmin qurmağa çalışır.
Ş.Kərimovanın qələmində publisistik yanğı ilə elmi dəqiqlik harmoniyada birləşir. Onun yazıları emosionallıqdan uzaq, faktlara əsaslanan, lakin eyni zamanda oxucunu düşündürən və cəmiyyətdə diskussiya yaradan məzmunla zəngindir. Bu üslub ona həm tədqiqatçı, həm də ictimai fikir lideri kimi çıxış etməyə imkan verir. Jurnalistika sahəsində bu günə qədər davam edən səmərəli fəaliyyəti ilə özünəməxsus bir iz qoymuş Şəmsiyyə Kərimova həm redaktor, həm də söz sənətinin təmsilçisi kimi Azərbaycan mətbuat tarixində öz layiqli yerini tutmuşdur. Onun yaradıcılığı bir tərəfdən kəskin, düşündürücü və sosial yönümlü publisistikası, digər tərəfdən isə peşəkar həyatının sənədli yekunu olan "Şəmsiyyənin kitabı" ilə xarakterizə olunur. 2015-ci ildə, jurnalistin 60 illik yubileyi münasibətilə hazırlanan 2016-ci ildə nəfis şəkildə oxuculara təqdim olunan "Şəmsiyyənin kitabı", onun dörd onillik peşə fəaliyyətinin sənədli və mənəvi hesabatı kimi dəyərləndirilir. Şəmsiyyə xanımın qələminin həm hadisələri təhlil edən, həm də insan ruhunun dərinliklərini qabar-qabar duyğularla əks etdirən çoxfunksiyalı bir alət olduğunu bir daha təsdiq edən bu nəşr, onun uzun illər ərzində yazdığı məqalələr, oçerklər, reportajlar, müsahibələr, publisistik yazılar və esselərdən ibarət zəngin bir topludur. Kitabda Şəmsiyyə Kərimovanın qələm dostları, həmkarları ilə bağlı oçerkləri də verilmişdir. Bu oçerklər sadəcə, bioqrafik xatirələr deyil, eyni zamanda Azərbaycan mətbuatının bütöv bir tarixi mərhələsinə işıq salan qiymətli sənədlərdir.
Kitabda toplanan yazı nümunələrində oxucu müəllifin özünü görür, onun xasiyyətinə, hadisələrə baxışına və həyata münasibətinə daha yaxından bələd olur. Bu, məhz hər bir jurnalistin yazdığı yazılarda "öz ömrünü qələmə alması" fikrinin təsdiqidir. Şəmsiyyə Kərimova istinad etdiyi obyektdə ən əvvəl məhz özünü ifadə edir və "Mən varam və mən buyam" həqiqətini təsdiqləyir.
Yüzlərlə insana qələmiylə söz heykəli quraraq, zəkasından nur payladığının bədii-publisistik sütunu və sübutu olan "Şəmsiyyənin kitabı" həm Şəmsiyyə Kərimovanın kamil və mükəmməl jurnalist portretini yaradır, həm də peşəni tale qisməti, həyat amalı bilənlərin çətin və məsuliyyətli işini nümayiş etdirir.
Şəmsiyyə Kərimovanın publisistikası Azərbaycan mətbuatında emosional dərinlik və analitik ciddiliyin nadir harmoniyasını təşkil edir. Onun yazıları sadəcə, xəbər vermir, hər bir mövzuya "zahirdən batinə qədər hər şeyi zəlzələyə mübtəla edəcək" güclü bir təsir yükü ilə yanaşır.
Ş.Kərimovanın publisistikasının əsas motivlərindən biri dərdi təkcə bir acı kimi yox, həm də "mübarizə aparmaq üçün bir vəsilə" hesab etməsidir. O, ictimai quruluşdakı, güzərandakı "sonu görünməyən iztirab və məşəqqətləri" qələmə alarkən, öz şəxsi həyat təlatümlərini də cəmiyyətin ümumi ağrılarına çevirir. Bu, onun "hər yazısında bir həyat anı əks olunan" mətin və vüqarlı qadın xarakterindən irəli gəlir.
Ş.Kərimovanın jurnalist fəaliyyəti öz əhatəsində "qor, yanğı sezdirir" və hər zaman Vətənə, elə-obaya ehtiram ifadə edir. Publisistik yazılarında insanın, yurdun "varlıq kodeksini öz duyğu orbitində axtarır", bu sevgisizlik odunda bişənləri və xainləri tənqid etməkdə haqlı olduğunu isbat edir. Onun əsərləri oxucunu sadəcə, düşündürür, amma özünü yandırır – bu, əsl yaradıcı ruhun təlatümüdür.
Ş.Kərimovanın üslubu lirik duyğularda çağlayan acı təəssüratları "poetik-zəruri tendensiya" yaradaraq dərhal fəlsəfi çalarda rəngləyir. Bu, onun oxucunu sadə bir xəbərdən çıxarıb, "başqa bir dünyaya, yazıdakı o mübhəm və özəl yaşama aparmaq bacarığıdır. O, həyatı anladığı tərzdə məsamələrə ayırır, hər qatda nə qədər aralığın olduğunu hesablayır”.
Şəmsiyyə Kərimova jurnalistikanı sadəcə, siyasi və iqtisadi hadisələri əks etdirməkdən kənarlaşdıraraq, insanların gündəlik həyat tərzini, məişətini və insana sevgisini əxz edən mövzulara fokuslanmışdır. Onun yazılarında fərdi dramlar, sosial ədalətsizliklər, ailə problemləri və cəmiyyətdəki laqeydlik kimi mövzular ön plana çıxır. O, bu mövzuları elə dəqiqliklə qələmə alır ki, oxucu özünü o dərdin bir hissəsi kimi hiss edir.
Publisist tez-tez yazılarında ard-arda itirdiyi əzizlərinin (qardaşı, anası və yeznəsi və b.) timsalında "bir həyat yoxluğu" kəsb edən fərdi ağrılarını ümumiləşdirir və bunu cəmiyyətin ümumi acıları ilə əlaqələndirir. Bu, onun əsərlərinə səmimilik və dərindən hiss edilən empatiya qatır. O, "qəlb yırtan ağrıları, tük ürpədən dəhşətləri" yazarkən, oxucunu da bu həqiqətlərlə üz-üzə qoyur. Onun bu günə qədər uzanan uzunmüddətli fəaliyyəti, media etikası məsələlərinə nə dərəcədə ciddi yanaşdığının bariz göstəricisidir.
Publisistikasında o, sevgisizlik odunda bişənləri xain adlandırmaqda haqlı olduğunu vurğulayır. Bu yanaşma, media etikası kontekstində jurnalist vicdanının, şəxsi dürüstlüyün və peşəkar fədakarlığın təcəssümüdür. Kərimova sanki həyatı boyu cəmiyyəti mənfi tiplərdən "təmizləməyin" yollarını axtarmışdır. Bu, media orqanlarının ədalət və doğruluq prinsipini rəhbər tutmasının vacibliyini ifadə edir.
Şəmsiyyə Kərimovanın jurnalistikaya yanaşması, həqiqəti axtarmağın, üzə çıxarılanları ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmaqla toplumun özünün qərar verməsinə nail olmağın önəmli olduğu prinsipini əsas götürür. O, "məlumatın toplanma-işlənib-hazırlanma-diqqətə yetirilmə mərhələlərində yararlandığı bütün üsulların həmin məlumata inamı sarsıtmasından" uzaq duraraq, peşəkar etikanın təməl daşlarını qoruyur.
Şəmsiyyə Kərimovanın mətbuatda ilk səs salan oçerki - "Çərkəz qızı Tellinin nağılı" (orta məktəb illəri) onun yaradıcılığının təməlini müəyyən edən üslub xüsusiyyətlərini ehtiva edirdi. Erkən oçerklər əsasən fərdi talelərin, məişət həyatının və insana sevginin işıqlandırılmasına yönəlmişdi. Oçerk janrı ona fərdi qəhrəmanın həyatını ətraflı təsvir etməyə imkan verirdi.
Bu dövrə xas olan üslub, təbii ki, gənc qələmin lirik duyğulara, bədii təsvirə və poetik təəssüratlara daha çox yer verdiyi yumşaq bir yanaşma idi. O, hələ o zamanlar belə yazılarında oxucunu "özəl yaşama aparmaq" bacarığına sahib idi. Əsas məqsəd insan obrazını açmaq, sadə insanların həyatını sənədləşdirməklə yanaşı, həm də estetik təsir bağışlamaq idi. Mövzular fərdi talelərlə yanaşı, daha çox ictimai quruluş, sosial ədalətsizlik, vətənpərvərlik, media etikası və cəmiyyəti "mənfi tiplərdən təmizləmək" kimi qlobal məsələlərə köklənir. O, artıq tək bir qəhrəmanın yox, bütöv bir cəmiyyətin ağrılarını təhlil edir.
Ş.Kərimova hadisələri fəlsəfi çalarda rəngləyir, tənqidi və kəskin fikirlər səsləndirir. Onun dili artıq daha iddialı, məsuliyyətli və ictimai vicdanı tələb edən bir missiya daşıyır. Fərdi acılar belə artıq "dərd bir ayrılıq sistemi olduğuna işarə" vuran daha dərin anlamlar kəsb edir. Əsas məqsəd və missiya dərdi mübarizəyə çevirmək, həqiqəti tapmaqla oxucunu düşündürmək deyil, həm də aktiv mövqe tutmağa sövq etməkdir.
Şəmsiyyə Kərimova erkən yaşda bədii təsvirə meylli bir yazar kimi mətbuata gəlmiş, lakin illər keçdikcə fərdi hisləri ictimai fəlsəfəyə çevirərək, sosial-humanitar problemlərin tələb etdiyi kəskin, məsuliyyətli və analitik publisistikaya doğru təkamül etmişdir. O, qələmini özünə yar sayaraq, öz ömrünü media üçün xərcləyən bir peşəkar kimi, həm ədəbi, həm də ictimai zərurəti eyni qənaətdə hasil edə bilmişdir.
Jurnalistikanın ilk cığırlarına qədəm qoyduğu dövrdə (məsələn, "Çərkəz qızı Tellinin nağılı" oçerki) Şəmsiyyə Kərimovanın qələmi daha çox lirik-bədii və poetik təəssüratlı idi. Bu dövrdə onun əsas mövzu mərkəzi fərdi həyatlar, bir qəhrəmanın taleyi və məişət problemlərindən ibarət idi. Oçerk janrı bu yanaşma üçün ideal bir zəmin yaradırdı; burada hədəf, fərdi obrazı dərindən təsvir etməklə oxucuda estetik təəssürat yaratmaq idi. Söz, onun üçün hələ daha çox gözəl və bədii bir vasitə funksiyasını daşıyırdı.
"Yeni təfəkkür" qəzetinin baş redaktoru kimi peşəkar zirvəsində isə Kərimovanın publisistikası fəlsəfi ciddilik qazanmışdır. Mövzular əhəmiyyətli dərəcədə genişlənərək, ictimai quruluş, sosial ədalətsizlik, vətənpərvərlik və cəmiyyəti "mənfi tiplərdən təmizləmə" kimi böyük miqyaslı məsələləri əhatə edir. Bu, artıq tək bir qəhrəmanın yox, bütöv bir cəmiyyətin ağrılarının təhlilidir. Üslub baxımından, o, analitik, tənqidi və çağırış dolu bir tona keçid etmişdir. Lirik duyğular saxlanılsa da, indi onlar fəlsəfi çalarda rənglənmiş bir mübarizlik missiyası ilə təqdim olunur. Bu dövrdə söz, Şəmsiyyə Kərimova üçün artıq bədii təsvir yox, ictimai vicdanın səsi və mübarizlik faktının özü deməkdir. Onun əsas məqsədi fərdi acıları belə ümumiləşdirərək, oxucunu aktiv mövqe tutmağa və vicdanı oyatmağa sövq etməkdir. Bu təkamül Şəmsiyyə Kərimovanın jurnalistikanı həyat amalı seçdiyinin və illər ərzində həm ədəbi-publisistik, həm də ictimai-siyasi zərurəti eyni qənaətdə ustalıqla birləşdirdiyinin göstəricisidir.
Şəmsiyyə Kərimovanın peşəkar yaradıcılığında Qarabağ münaqişəsi və Vətən sevgisi mövzusu ən prioritet və qabarıq yerlərdən birini tutur. Onun bu mövzudakı publisistikası sənədli inamla və dərin emosional bağlılıqla səciyyələnir.
Ş.Kərimova üçün Qarabağ mövzusu yalnız siyasi bir hadisə deyil, həm də "insanın, yurdun varlıq kodeksini öz duyğu orbitində axtardığı” müqəddəs bir mövqe olmuşdur. Onun yazılarında Vətənə olan sevgi, azad yaşamaq haqqı uğrunda mübarizənin əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi təqdim olunur.
S.Kərimovanın fədəkarlıq ruhu olduqca güclüdür. Gənclik illərində həmyaşıdları eşq haqqında düşünəndə, o, məhz Vətənə töhfə vermək sevdası ilə, qələmini özünə yar sanmışdır. Bu, həm də Şəmsiyyə xanımın Qarabağ uğrunda mübarizəyə və həqiqətlərin çatdırılmasına olan fərdi fədakarlığının göstəricisidir.
Şəmsiyyə Kərimova Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı yazılarında “acını necə çəkməyin, o ağrının odunda necə əriməyin vacibliyini” vurğulayır. O, Qarabağda baş verən faciələri, o cümlədən sonrakı quruculuq işlərini qələmə alarkən, “dərdin necə bir mübarizə vasitəsi olduğunu” göstərir.
Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı ağır və acılı mövzulara toxunarkən belə, Şəmsiyyə Kərimova nikbin və güclü qadın mövqeyini qoruyur. Bu nikbinlik, itirilən torpaqların azad edilməsi prosesinə, dövlətə və xalqa olan sarsılmaz inamdan qaynaqlanır. O, yanğı və duyğusal düşüncələrini obrazlar aləminə ataraq, “oxucunu ümidsizliyə qapılmağa qoymur, əksinə, gələcəyə inam ruhunu aşılayır”.
Şəmsiyyə Kərimovanın Qarabağ mövzusundakı yazıları Azərbaycan mətbuatı üçün tarixi yaddaş, milli qürur və fərdi fədakarlıq simvolu kimi çıxış edir. O, bu yazıları ilə “Vətənə olan sevgisini həm qor, yanğı, həm də real texnoloji və mədəni zəmin qurmaq istəyi ilə ifadə edir”.
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü kimi peşə etikasına sadiq qalaraq, jurnalist əməyinin nüfuzunun artırılmasına layiqli töhfələr bəxş edən Şəmsiyyə Kərimovanın uzun illər davam edən fədakar və peşəkar jurnalist fəaliyyəti Azərbaycan dövləti, habelə müxtəlif media qurumları tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Jurnalistika sahəsində qazandığı uğurları, əldə etdiyi nailiyyətləri, təltif olunduğu mükafatları onun Azərbaycan mətbuatındakı mövqeyini və layiqli yerini təmin etməklə yanaşı, həm də, jurnalistlik peşəsinə olan sadiqliyinin və ictimai missiyasının rəsmi təsdiqidir.
Şəmsiyyə Kərimova 2010-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə Milli Mətbuatın 135 illiyi münasibətilə “Əməkdar jurnalist” fəxri adına layiq görülüb. Bu ad, həm də onun yaradıcılığının keyfiyyətinin və cəmiyyətə verdiyi töhfənin etirafıdır. Bu ad onun qırx ildən çox davam edən fədakar əməyinin, peşəkar prinsiplərə sadiqliyinin və cəmiyyətə verdiyi mühüm töhfələrin dövlət səviyyəsində tanınmasıdır. Bu ad onun alnındakı qırışları jurnalistikada "qazanmasının" ən böyük rəsmi etirafıdır. Bu ad saçlarını mətbuat cığırlarında ağartmış bir simanın sadəcə, fəxri ada layiq görülməsi deyil, həm də uzun illər peşə standartlarına və etik prin-siplərə sadiqliyinin göstəricisidir. Bu ad həm də tənqidlə təhqiri ayıra bilməyənlərin sıradan çıxdığı bir mühitdə, jurnalistikanın həyatın aynası olduğunu qəbul edərək, peşənin nüfuzunu qoruyanlardan biri olduğunun təsdiqidir.
Bir sıra yüksək media mükafatlarının laureatı olan Şəmsiyyə Kərimova həm də jurnalistika sahəsində yüksək peşəkarlığı, dərin analitik bacarığı və bədii-publisistik üslubun keyfiyyətini qiymətləndirən ən nüfuzlu media təltiflərindən olan "Qızıl Qələm" media mükafatına layiq görülüb.
Son illərdə Şəmsiyyə Kərimova Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun (KİVDF) keçirdiyi fərdi jurnalist müsabiqələrində bir neçə dəfə qalib olub və Fondun Diplomları ilə mükafatlandırılıb.
Bir sıra digər peşəkar mükafatlarla da taclanmış Ş.Kərimova yaradıcılıq fəaliyyətində əldə etdiyi mühüm nəticələrə və nailiyyətlərə görə "Nailiyyət", mətbuatın inkişafına verdiyi uzunmüddətli və fədakar töhfənin təqdiri kimi "Fəxri Jurnalist" diplomu ilə təltif olunub.

Bu nailiyyətlər onun müasir Azərbaycan jurnalistikasının tələblərinə cavab verməyə davam etdiyini, habelə aktual və sosial məsuliyyətli mövzularda hazırladığı məqalələrin yüksək ekspert qiymətləndirməsi oldığını göstərir. Şəmsiyyə Kərimovanın bu təltifləri onun təkcə bir qələm sahibi deyil, həm də mətbuat cameəsinin nüfuzunu qoruyan və inkişaf etdirən bir lider olduğunu təsdiqləyir.

Biz də dəyərli həmkarımız Şəmsiyyə xanımın bütün bu uğurlarına sevinir, fürsətdən istifadə edərək, 70 illik yubileyi münasibətilə ürəkdən təbrik edir, ona uzun ömür, möhkəm can sağlığı və şərəfli fəaliyyətində yeni-yeni uğurlar arzulayırıq!..

MÜŞFIQ BORÇALI,
“TURAN” İnformasiya Mərkəzinin
- “Turan” Beynəlxalq dərgisinin və
Turan.info.az saytının
Baş redaktoru,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
AYB-nin, AJB-nin və
Turan YB-nin üzvü,
Prezident mükafatçısı

ZiM.Az
Elm.İnfo.Az
Yurd.İnfo.Az
Ziya.İnfo.Az
Turan.İnfo.Az
Zirve.İnfo.Az
Zefer.İnfo.Az





(BAX:
Şəmsiyyə Kərimova.
Özüm, sözüm, izim...
B., "Elm və təhsil", 2025,
səhifə. 237-247.)

.
.