Paulo Koelyonun “Zahir” romanında azadlıq, sevgi və mənəvi axtarış fəlsəfəsi

Braziliyalı yazıçı Paulo Koelyonun “Zahir” (2005) romanı insanın özünü və sevgisini itirdikdən sonra onu yenidən tapmaq cəhdinin simvolik təsviridir. Əsərin adı - “Zahir” - ərəb mənşəlidir və “açıq-aşkar görünən, lakin insanı özünə tabe edən şey” anlamına gəlir. Yazıçı bu anlayışı həm obsessiyanın, həm də mənəvi oyanışın rəmzi kimi təqdim edir. Əsərdə qəhrəmanın daxili monoloqları vasitəsilə oxucu azadlıq, məsuliyyət və ruhani bütövlük kimi fəlsəfi anlayışlarla üz-üzə qalır.

Əsərin baş qəhrəmanı tanınmış yazıçıdır. Onun həyat yoldaşı Ester qəfil yoxa çıxır və bu yoxluq qəhrəman üçün həm ağrıya, həm də özünü tanıma fürsətinə çevrilir. Koelyo yazır:
“İtirdiklərimizi axtararkən əslində özümüzü tapmağa çalışırıq.”
Bu cümlə əsərin əsas fəlsəfi dayağıdır. Axtarış təkcə fiziki yoxluğun aradan qaldırılması deyil, insanın mənəvi tənəzzülündən qurtuluş yoludur. Qəhrəman yol boyu anlayır ki, itki bəzən ruhun yenidən doğulması üçün gərəkli mərhələdir.
Romanın mərkəzi ideyası olan “Zahir” - insanın bütün diqqətini ələ keçirən, düşüncəsini bir nöqtəyə bağlayan haldır. Qəhrəman üçün Zahir - Esterin yoxluğudur, amma dərin mənada bu, onun öz mənəvi boşluğudur. Koelyo deyir:
“Zahir məni çağırır, çünki o mənim içimdəki boşluğu doldurmaq istəyir.”
Əvvəlcə əsərin qəhrəmanı Esteri hər yerdə fiziki olaraq axtarır. Lakin bu axtarış zamanla daxili bir səyahətə çevrilir. O, anlayır ki, Esteri tapmaq üçün əvvəlcə özünü tapmalıdır. Qəhrəman bu yolda həyatın mənasını, azadlığın mahiyyətini və sevginin dərinliyini kəşf edir. O, məşhurluğun və rahatlığın insana bəxş etdiyi süni məmnuniyyəti dərk edir və ruhunun səsini dinləməyə başlayır.
Uzun axtarışlardan sonra qəhrəman Esterin Qazaxıstanda yaşadığını öyrənir. O, onu tapmaq üçün səhraları, dağları aşır. Lakin bu “tapmaq” artıq əvvəlki mənada deyil — sahib olmaq yox, anlamaq mənasındadır.
Onlar yenidən qarşılaşanda artıq əvvəlki insanlar deyildilər. Ester də, yazıçı da öz iç dünyalarını dəyişmişdilər. Ester azadlığın qaçmaqda deyil, sevgidə özünü qorumaqda olduğunu anlamışdı. Qəhrəman isə dərk etmişdi ki, sevgidə sahiblik deyil, hörmət əsasdır.
Esterin sözləri bu dərin fikri tamamlayır:
“Biz bir-birimizi itirməliydik ki, yenidən tapa bilək.”
Paulo Koelyo “Zahir” romanında sevgi, itki, mənəvi azadlıq və insanın öz “mən”ini tapmaq axtarışını bənzərsiz bir fəlsəfi dildə təqdim edir. Əsərin qəhrəmanı – adı çəkilməyən, lakin özünü məşhur yazıçı kimi tanıdan şəxs – həyat yoldaşı Esterin qəfil yoxa çıxması ilə dərin bir boşluğa düşür. Bu itki onun ruhunda yeni bir oyanışın başlanğıcına çevrilir.
Ester bir səhər heç bir izah vermədən evdən gedir. Onun gedişi fiziki yoxluqdan daha çox ruhi azadlıq axtarışının təzahürüdür. Ester jurnalist idi, müharibə bölgələrinə səfər edir, həyatın sərt tərəfləri ilə üz-üzə qalırdı. Ərinin isə artıq rahat, məşhur, sabit həyatı vardı. Ester bu rahatlığı “boğucu qəfəs” kimi görürdü. O, bir dəfə deyir:
“Sənin dünyan mənim üçün çox dardır. Mən başqa bir həyatın nəfəsini duymaq istəyirəm.”
Bu cümlə əsərin fəlsəfi tonunu müəyyənləşdirir. Ester sevgidən qaçmırdı — özünü itirmək qorxusundan qaçırdı. Onun gedişi əslində, insanın öz varlığını anlamaq üçün sevgidən uzaqlaşma cəhdidir.
Esterin yoxluğu qəhrəman üçün bir “Zahir”ə çevrilir. İslam mənşəli bu anlayış Koelyo tərəfindən dərin simvol kimi işlədilir. “Zahir” — insanın bütün düşüncəsini, ruhunu və enerjisini udan bir fikirdir.
Qəhrəman deyir:
“Zahir mənim hər düşüncəmi işğal etdi. Onun yoxluğu ilə yaşamağı öyrənməliydim.”
Ester obrazı roman boyu fiziki surət kimi görünmür, amma onun ruhu hər səhifədə hiss olunur. O, azadlığı seçərək uzaqlaşır, çünki sevgi və sənət arasında qalan qadın azad olmasa, yaradıcılığını itirəcəkdi. Qəhrəmanın Esterə qovuşmaq istəyi əslində onun özündəki qadın başlanğıcını — hiss, ilham və duyğunu — tapmaq cəhdidir. Koelyo bu barədə yazır:
“Esteri axtarırdım, amma onunla birlikdə itirdiyim hissləri tapmaq üçün.”
Beləcə, itki bir dərsə, yoxluq isə yenilənməyə çevrilir.
Romanın sonuna doğru qəhrəman Qazaxıstana gedir — bu coğrafi səfər eyni zamanda mənəvi səyahətdir. Qazaxıstan səhrasında o, sükut və təbiət vasitəsilə daxili səssizliyə qovuşur. Orada qəhrəman anlayır ki, Esteri tapmaq üçün əvvəlcə özünü itirməli idi.
“Hər yolun sonu yeni bir başlanğıcdır,” – deyə Koelyo yazır. Bu, romanın əsas fəlsəfi mesajıdır: hər bir axtarış nəticəsində insan ya itirdiyini tapır, ya da tapmadığını qəbul etməyi öyrənir.
Romanın sonu konkret “xoşbəxt son” deyil, lakin mənəvi aydınlığa çıxışdır. Qəhrəman anlayır ki, sevgi bir növ azadlıqdır – o, insanı məhdudlaşdırmamalı, əksinə, yüksəltməlidir. Esterin gedişi ilə başlayan ağrı sonradan onun ruhunu təmizləyən gücə çevrilir. Paulo Koelyo yazır:
“Hər kəsin bir Zahiri var. Kimisi üçün pul, kimisi üçün güc, mənim üçün isə Ester idi.”
Bu sitat göstərir ki, hər bir insanın həyatında onu dəyişdirən bir fikir, bir varlıq, bir cazibə mərkəzi olur. Zahir - insanın özünü dərk etmə sınağıdır.
“Zahir” romanı sevginin və azadlığın sərhədlərini sorğulayan bir mənəvi səyahətdir. Paulo Koelyo burada insanın həm sevdiyini, həm də özünü tapma yolunu göstərir. Əsərin sonunda qəhrəman və Ester bir-birini yenidən tapır, lakin bu dəfə şəxsiyyət kimi, ruh kimi, iki azad varlıq kimi.
Onların sevgisi artıq ehtiras deyil, anlayış, sükunət və ruhun sakitliyi halına çevrilir. Bu mənada “Zahir” yalnız bir sevgi romanı deyil, həm də insanın azadlıq, sevgi və mənəvi bütövlük haqqında dərsidir.
Beləcə, yazıçı göstərir ki, hər bir insanın “Zahiri” var — bəzən bu bir insan olur, bəzən bir məqsəd, bəzən də unudulmuş arzu. İnsan ancaq bu Zahirin nə olduğunu dərk etdikdə, ondan azad ola bilər.
Koelyo “Zahir”də sevgini mülkiyyət kimi deyil, azadlıq kimi təqdim edir. Onun qəhrəmanları üçün sevgi — qarşı tərəfi sahiblənmək deyil, onunla birlikdə böyüməkdir:
“Sevgi azadlıqdan imtina deyil, azadlığa aparan yoldur.”
Əsərdə müəllif qeyd edir ki, çox vaxt insanlar sevgidən qorxurlar, çünki o, onları dəyişməyə məcbur edir. Amma dəyişmədən inkişaf mümkün deyil. Qəhrəman yoldaşını axtararkən anlayır ki, onu sevmək – onu azad buraxmaq deməkdir.
Koelyo üçün azadlıq yalnız fiziki sərbəstlik deyil, həm də mənəvi məsuliyyətdir. O yazır:
“Azadlıq, etdiyin seçimin məsuliyyətini daşımaqdır.”
Bu fikir əsərdə dəfələrlə təkrarlanır. Qəhrəman axtarışa çıxdıqca, təkcə Esteri deyil, öz həyatının mənasını da tapır. O başa düşür ki, insanın ən böyük məsuliyyəti – öz həqiqətinə sadiq qalmaqdır. Koelyo bu prosesi “daxili zəfər” adlandırır və onu həyatın əsas məqsədi kimi təqdim edir.
“Zahir” təkcə bir şəxsi hekayə deyil; bu, bəşəri ruhun sarsıntısıdır. Koelyo göstərir ki, hər bir dövrdə insanlar müəyyən “Zahir”lərlə yaşayır — maddi istəklər, şöhrət, sosial görünüş və s. Lakin insan o an azad olur ki, bu zahiri şeylərin müvəqqəti olduğunu dərk edir.
“Hər kəsin bir Zahiri var. Amma onu tanıyan azad olur.”
Əsərin fəlsəfəsi insanı sual verməyə çağırır: mənim Zahirim nədir? Və mən ondan azadam, yoxsa əsiriyəm?
Paulo Koelyonun “Zahir” romanı sadəcə itmiş bir qadının axtarışı deyil — insanın öz mənəvi bütövlüyünü tapmaq cəhdidir. Əsərdə sevgi, azadlıq, məsuliyyət və ruhani oyanış bir-birinə qarışır. Koelyo oxucusuna bu mesajı verir:
“Hər birimiz həyatın bir yerində Zahirimizi tapırıq. Onu tanımaq – öz azadlığımızı tanımaq deməkdir.”

Roman insanın daxili böhranını, özünüdərk yolunu və sevgidə azad olma zəru¬rətini fəlsəfi dərinliklə təqdim edir. Koelyo üçün həqiqət — uzaqlarda deyil, insanın öz içindədir. “Zahir” bu mənada həm axtarışın, həm də oyanışın simvoludur.

Məlahət Ramiz qızı BABAYEVA,
ADPU-nun dosenti,
"TURAN" İnformasiya Mərkəzinin
- turan.info.az-ın redaktoru,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

ZiM.Az


.