XƏDİCƏ OSMANOVA: "ANA DİLİMİZ - VARLIĞIMIZDIR!.."

Akademik
Mədəd Çobanovun
əziz xatirəsinə
həsr olunmuş
II İnşa müsabiqəsi üçün

Doğma dilim, sən ki varsan dünyada!
«Mən də varam!» söyləməyə haqqıyam.
Anam! Ana dilim! Ana Vətənim!
Mən bütün qəlbimlə sizə bağlayam!

Mənim ana dilim Azərbaycan dilidir, doğma Azərbaycan Respublikasının dövlət dilidir.
Mənim ana dilim poeziya dilidir, şirin layla dilidir, ecazkar mahnı dilidir. Mənim ana dilim dosta məhəbbət, düşmənə nifrət dilidir.

Azərbaycan dili türk dili ailəsinin oğuz qrupuna daxil olan qədim və zəngin bir dildir. Təsəvvürlü miladdan əsrlərlə əvvələdək gedib çıxan bu dilin içində zənginliyi, axıcılığı və sadəliyi, səlis ahəngi onu dünyada ən şirin dillərdən biri kimi tanıtmış, şöhrətləndirmişdir.
İnsan varlığının ən gözəl ifadəsi onun dilidir. Dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də bir xalqın ruhunun, tarixi yaddaşının, mənəviyyatının daşıyıcısıdır. Ana dili insanın dünyanı tanıdığı ilk pəncərə, duyğularını ifadə etdiyi ilk səs, düşüncələrini formalaşdıran ilk alətdir. Biz dünyaya göz açanda ilk eşitdiyimiz ninnilər, ilk söylədiyimiz sözlər ana dilimizin müqəddəs çalarlarıdır.
Ana dilinin sədaları ruhumuza sirayət edir, bizə kim olduğumuzu ilk andan pıçıldayır. Bu səbəbdən ana dilinə hörmət və məhəbbət hər bir insanın mənəvi borcudur.
Hər bir insanın ilk sözləri, ilk gülüşləri ana dilində doğulur. “Ana”, “su”, “çörək” kimi sadə, lakin dərin mənalar daşıyan sözlər həyatın başlanğıc anlarını bəzəyir. Uşaqlıq yaddaşımızda ana dilinin nurlu səsləri, laylaların sakit ritmləri yer alır. Ana dili ilə böyüyən insan öz köklərinə, millətinə, torpağına daha möhkəm bağlı olur.

Ana dilində danışmaq təkcə bir ünsiyyət forması deyil, həm də sevgi, inam və bağlanma hisslərinin kökündə dayanır. İnsan ana dilində düşündükcə, onun duyğuları daha təbii, arzuları daha saf, dünyaya baxışı daha aydın olur.

Dil vasitəsilə yalnız düşünmür, həm də duyuruq, hiss edirik. Ana dilinin yumşaq axarında duyğularımız rəng alır, düşüncələrimiz aydınlaşır. Başqa dildə eyni fikri söyləmək mümkün olsa da, ana dilindəki ifadələrin yaratdığı təəssürat və istilik heç bir dildə təkrarlana bilməz.
“Darıxdım”, “sevinirəm”, “həsrət” kimi sözlər yalnız məna daşımır, eyni zamanda bir xalqın ruhunun titrəyişidir.

Azərbaycan dili zəngin və incə duyğuları ifadə etməyə qadir olan nadir dillərdəndir. Hər bir söz bir duyğunu, bir dünyanı daşıyır.
Şairlərimizin, yazıçılarımızın əsərlərində dilimizin bu gücü aydın şəkildə görünür.
Məsələn, Nizami Gəncəvi yazırdı:
“Sözlərim bir çiçəkdir, bax hər biri bir açan,
Ana dilində güc var, ruhumda o canlanır.”

Nizaminin sözlərində ana dilinin həyat və ruh verən qüdrəti hiss edilir. Füzuli isə dilin insanın daxili dünyasına necə dərin sirayət etdiyini belə izah edirdi:
“Əgər dilin sözü varsa, qəlbinin də sözü var,
Ana dilində varlıq, o dünyadan xəbər verər.”
Bu fikirlər göstərir ki, ana dili yalnız danışmaq üçün deyil, ruhun ifadəsi, hisslərin tərcümanıdır.
Ana dili ilə yazılan hər misra, hər sətir insan ruhunun dərin qatlarından gələn bir nəğmə kimidir.
Təhsil insan həyatının ayrılmaz hissəsidir və burada ana dilinin rolu misilsizdir. Biliklər ana dilində daha asan mənimsənilir, düşüncə daha sistemli və məntiqli formalaşır. Ana dilində yazılmış dərsliklər, elmi əsərlər, dərs proqramları şagirdlərin və tələbələrin dünyagörüşünün inkişafına zəmin yaradır.

Ana dili bir xalqın varlığının, düşüncəsinin və milli kimliyinin əsas dayağıdır. Bu fikir Azərbaycan elmi və pedaqoji mühitində dərin iz qoymuş akademik Mədəd Çobanovun fəaliyyəti ilə dəfələrlə sübut olunmuşdur. Mədəd Çobanovun “Ana dilimiz – varlığımızdır!” ifadəsi yalnız bir aforizm deyil, həm də bir xalqın öz dilinə olan bağlılığını və məsuliyyətini ifadə edən dərin mənalı çağırışdır.

Mədəd Namaz oğlu Çobanov Azərbaycan dilinin dialektologiyası, fonetikası, morfologiyası, sintaksisi, antroponimika, toponimika və onomastikanın digər sahələri üzrə, eləcə də, dilçilik və dilçilik tarixində, ümumiyyətlə, türkologiya elmində əvəzsiz xidmətlər göstərmiş bir dilçi alimdir. Onun elmi yaradıcılığının əsasında ana dilinə olan dərin sevgi dayanırdı. O deyirdi:
“Ana dili təkcə söz demək vasitəsi deyil, həm də xalqın ruhudur.”
Onun fikrincə, insanın düşüncə tərzi, duyğu aləmi, milli mənsubiyyəti ana dili vasitəsilə formalaşır.
Mədəd müəllim vurğulayırdı:
“Bir xalq öz dilində danışdığı qədər yaşayır, düşündüyü qədər var olur.”

Bu baxış onun həm elmi əsərlərində, həm də gündəlik ünsiyyətində öz əksini tapırdı.
Aləmzər xanım Mədəd müəllimlə bağlı xatirələrində qeyd edir ki:
“Mədəd müəllimin səsi həmişə həzin bir musiqi kimi dinlənərdi. Dilin incəliklərini danışanda onun gözlərində qəribə bir parıltı yaranırdı. Sanki o sözlərə ruh verirdi.”

Mədəd Çobanovun dilə olan münasibəti yalnız elmi müstəvidə yox, poetik ifadələrdə də öz yerini tapmışdır. O yazırdı:
“Söz millətin yaddaşıdır – unudulan söz, unudulan tarix deməkdir.”

Ana dilini canlı bir varlıq kimi görən Mədəd Çobanovun poetik dili onun hisslərini daha dərindən izah edir:

“Ana dilim”
Ana dilim – ilk nəğməmdir,
Layla olub səsimə hopdu.
Hər hecası, hər sətri ilə
Tariximi ürəyə toxdu.

“Dil nəfəsimdir”
Dil nəfəsim, ruhumdur,
Qanımda axan izimdir.
Hər sətrində min yaş var,
Əcdadımın söz izidir.

Bu şeirlər dilə olan ruhani münasibətin və milli kimliyin ifadəsidir. Onun belə sözləri də çox məşhurdur:
“Hər ləhcənin öz nəfəsi var, öz ritmi, öz ruhu. Bu fərqliliklər dili yaşadır.”

Akademik Mədəd Çobanov ana dilinin təhsildəki rolunu xüsusilə vurğulayan alimlərdən idi. O bildirirdi ki, biliklərin ana dilində mənimsənilməsi şagirdlərin düşüncəsinin daha sistemli formalaşmasına kömək edir. Onun yazdığı dərsliklər, elmi əsərlər və məqalələr bu sahədə müstəsna əhəmiyyət daşıyır.
O, deyirdi:
“Ana dilində danışmaq – sadəcə söz söyləmək deyil, həm də özünü tanımaqdır.

Akademik Mədəd Çobanovun irsi bizə göstərir ki, ana dili – millətin varlığı, ruhu və nəfəsidir. Onun elmi irsi, poetik fikirləri və səmimi sözləri bu dili sevməyə, qorumağa və gələcək nəsillərə ötürməyə çağırışdır. Bugünkü gənclik, o cümlədən bizlər bu mirasa sahib çıxaraq deməliyik:
“Ana dilimiz – varlığımızdır. Onu qorumaq – özümüzü qorumaqdır.”

Qloballaşan dünyada ana dilimizin qarşısında müxtəlif çağırışlar yaranır. Xarici dillərin təsiri, texnologiyanın sürətli inkişafı gənclərin dil vərdişlərinə təsir edir. Bu səbəbdən ana dilimizin qorunması hər birimizin müqəddəs vəzifəsidir.
Bunu gündəlik həyatımızda reallaşdıra bilərik:
• Hər gün ana dilində kitab oxumaq,
• Aydın və düzgün ifadə olunmağa çalışmaq,
• Uşaqlara nağıl danışmaq,
• Atalar sözlərini yaşatmaq,
• Yeni sözlər öyrənmək və paylaşmaq.
Çünki bir dilin yaşaması onun gündəlik istifadəsindədir. Dil unudularsa, zamanla ruh da solğunlaşar.
Ana dilimiz isə bizə güc, ruh və kimlik bəxş edən müqəddəs bir mirasdır.

Xalq şairi Orxan Yerisey də ana dilimizin sadə, lakin sarsılmaz gücünü belə təsvir edir:
“Bir söz deyirəm - içimdə bahar,
Onun kölgəsinə toplaşır paylan.”
Bu misralar ana dilimizin insan ruhuna bahar təravəti gətirdiyini ifadə edir.

Azərbaycan xalqı əsrlər boyu öz dilini qoruyaraq, onu nəinki yaşatmış, həm də zənginləşdirmişdir. “Dədə Qorqud” dastanında Dədə Qorqud belə deyirdi:
“Sözüm sözümü üstələsin, kəlamım nur saçsın!”
Bu ifadə dilimizin sadəcə ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də bir həyat fəlsəfəsi, bir nur mənbəyi olduğunu göstərir.
Ana dili bir xalqın varlığının aynası, ruhunun nəfəsi, tarixi yaddaşının canlı daşıyıcısıdır.
Biz ana dilimizi sevdikcə, qoruduqca, yaşatdıqca millət olaraq kimliyimizi, mənliyimizi və gələcəyimizi qorumuş oluruq. Ana dilində danışmaq — vətənə sevgidir, tarixə sədaqətdir, gələcəyə inamdır.

Gəlin ana dilimizi saf və təmiz saxlayaq, onu sevə-sevə yaşadaq və gələcək nəsillərə nur kimi parlayan bir miras olaraq ötürək. Çünki ana dilimiz — bizim həyatımıza ruh, ruhumuza həyat verən əbədi bir nurdur.

Bu düşüncələrimi şair Nəbi Xəzrinin ana dilinə həsr etdiyi şeirin bir bəndi ilə bitirmək istəyirəm:
Səni şəfəq bildim bu cahanda mən,
Bəzən şimşək olub qəzəblə çaxdın.
İlk dəfə dünyaya göz açanda mən
Qəlbimə günəşin özüylə axdın.

XƏDİCƏ OSMANOVA,
Gürcüstan, Qardabani şəhərindəki
3 saylı Azərbaycan ictimai orta məktəbin
IX sinif şagirdi

Fənn müəllimi:
SEVDA ŞAHVERDİYEVA

elm.info.az


.